Pracoholizm – jak rozpoznać problem i jakie są jego przyczyny?

Co to jest pracoholizm? 

Termin “pracoholizm” został wprowadzony do psychologii przez Wayne’a Oatesa w 1971 roku. Pochodzi od angielskiego słowa workaholism, oznaczającego “uzależnienie od pracy”. Pracoholizm opiera się na poważnym braku równowagi między pracą a innymi obszarami życia. Prowadzi do utraty kontroli nad własnym zachowaniem z powodu silnego przymusu ciągłego wykonywania obowiązków służbowych. Jednocześnie pracoholizm jest jedynym społecznie uznanym uzależnieniem. Do pewnego momentu pracoholik jest traktowany jako osoba bardzo aktywna, oddana pracy, odnosząca sukcesy i będąca ekspertem w swojej dziedzinie. Z czasem jednak praca przejmuje kontrolę nad życiem tego człowieka, a rodzina, przyjaciele i czas wolny schodzą na drugi plan.

Pracoholizm – objawy

Jak rozpoznać pracoholika? Lista objawów pracoholizmu jest bardzo długa, ale jest jedna wspólna cecha, która najlepiej opisuje to uzależnienie. Głównym objawem pracoholizmu jest uważanie pracy za sens życia i jedyną drogę do wewnętrznej harmonii, samorealizacji i szczęścia. W skrócie, objawy pracoholizmu są następujące:

• Ciągłe myślenie o pracy
• Życie pod presją narzuconych sobie celów
• Brak czasu dla siebie i innych, nawet bliskich osób
• Unikanie spotkań z innymi ludźmi
• Problemy ze snem, uprawianiem seksu
• Brak potrzeby odpoczynku, a nawet snu
• Uczucie wewnętrznego napięcia podczas wakacji lub czasu wolnego z powodu braku pracy
• Mówienie tylko o pracy
• Ciągły stres związany z pracą i powierzonymi zadaniami
• Perfekcjonizm, ale brak pełnej satysfakcji nawet wtedy, gdy zadanie jest perfekcyjnie wykonane
• Ciągła potrzeba kontrolowania swojego środowiska pracy i przejmowania obowiązków innych, bo “ty możesz wykonać tę pracę lepiej”.
• Uzależnienie od pieniędzy lub życie ponad stan
• Agresja wobec siebie i innych

Pracoholizm jest trudny do zdiagnozowania, ponieważ w dzisiejszych czasach trudno jest zdefiniować, co jest pracą wykonywaną z entuzjazmem, a co już pracoholizmem. Co więcej, pracoholizm jest jednym z tych uzależnień, które są społecznie akceptowane, a w wielu firmach stosunek do pracoholika jest powszechnie ceniony i szanowany. Co więcej, pracoholik jest przez wielu postrzegany jako wzór do naśladowania. To człowiek sukcesu, który wielokrotnie zajmował wysokie stanowiska, zarabiał dużo pieniędzy i osiągnął sukces.

Jeśli nie jesteś pewien, czy jesteś uzależniony od pracy? Możesz wykonać test dostępny na wielu specjalistycznych stronach internetowych. Ważne jest również spotkanie z psychologiem lub psychoterapeutą, który zada Ci listę konkretnych pytań, takich jak: “Czy praca jest zajęciem, które sprawia ci największą przyjemność i o którym najczęściej myślisz?”, “Czy twoja rodzina, przyjaciele przestali liczyć na to, że znajdziesz dla nich wolny czas?” lub “Czy myślisz o pracy nawet wtedy, gdy prowadzisz samochód, rozmawiasz z innymi ludźmi lub kładziesz się spać?”.

Określenie etapu pracoholizmu, na którym się znajdujesz oraz rodzaju pracoholizmu, jaki posiadasz, pomoże Ci podjąć właściwe działania, i pozbyć się tego uzależnienia.

Typy pracoholików

Pracoholik to osoba, która uważa pracę za sens życia. Nie potrafi żyć bez pracy i potrzebuje jej coraz więcej, aby odczuwać satysfakcję, spełnienie i złudne szczęście, a także rozładowywać napięcie i stres. Badania naukowe wyróżniają kilka typów pracoholików. Najbardziej kompleksową klasyfikację opracował Brian Robbinson w 1998 roku, wyróżniając cztery typy pracoholików:

1. Pracoholik nieugięty – osoba, która pracuje prawie non-stop, kompulsywnie przez cały tydzień. Skupia się na “dotrzymywaniu” terminów i zaniedbuje relacje interpersonalne, zdrowie i samorozwój, aby osiągnąć swoje cele. Pracoholik jest hiper-odpowiedzialny i jest oceniany przez innych jako bezwzględny i nieczuły na potrzeby bliskich mu osób.
2. Pracoholik bulimiczny – w przeciwieństwie do pracoholika nieugiętego, pracoholik bulimiczny często ma problemy z planowaniem powierzonych mu zadań. Zostawiają je do ostatniej chwili, a potem pracują ponad swoje siły, często kosztem rodziny i własnego zdrowia. Okres maksymalnego zaangażowania okupiony jest ogromnym zmęczeniem i kolejną fazą niechęci lub ucieczki od pracy. Faza ta trwa do następnego terminu, kiedy to sytuacja opisana powyżej powtarza się ponownie. Pracoholik bulimiczny nigdy nie zaczyna pracy zbyt wcześnie, ponieważ boi się, że nie wykona zadania perfekcyjnie. Uaktywnia się dopiero z czasem, gdy stres związany ze zbliżającym się terminem jest na wyjątkowo wysokim poziomie, powodując ogromny niepokój. Dopiero wtedy, pod ogromną presją, przystępuje do wykonania zadania.
3. Pracoholik z deficytem uwagi – pracuje w chaosie, bardzo intensywnie i bez jasno określonej strategii czy założeń. Szybko nudzi się przydzielonym zadaniem, zmienia je i przystępuje do kolejnego. Praca jest dla niego źródłem stymulacji, ale nie jest w stanie poświęcić się konkretnemu celowi, co prowadzi do błędów i ciągłych korekt, a to z kolei do braku satysfakcji z efektów pracy.
4. Pracoholik delektujący się pracą to osoba, która jest uzależniona od pracy, ale pracuje bardzo powoli i według określonej strategii. Jest to pracownik o wysokim poziomie perfekcjonizmu. Zwleka z wykonaniem zadania, ponieważ nigdy nie czuje, że zrobił je wystarczająco dobrze. Jest drobiazgowy i lubi, gdy wszystko jest doskonale przemyślane i zaplanowane. Nic nie jest w stanie go zaskoczyć. Pracoholik tego typu chce, aby wszystko było pod kontrolą.

Pracoholizm – przyczyny

Istnieje wiele przyczyn pracoholizmu. Ich dokładne określenie wymaga konsultacji z psychologiem. Objawy pracoholizmu mogą być jednak spowodowane w szczególności nadmierną ambicją. Inne przyczyny pracoholizmu to poważny perfekcjonizm, niezdolność do delegowania zadań lub prowadzenie własnej firmy w bardzo konkurencyjnej branży – ciągła presja może prowadzić do zaburzeń. Istnieją jednak inne przyczyny pracoholizmu. Należą do nich niedojrzałość emocjonalna i brak umiejętności radzenia sobie z problemami – wiele osób “ucieka” w pracę, udowadniając tym samym swoją wartość zawodową.

Pracoholizm. Jak leczyć uzależnienie od pracy?

Osoba uzależniona od pracy, zwłaszcza w pierwszym stadium pracoholizmu, zazwyczaj nie zdaje sobie sprawy, że cierpi na pracoholizm. Jak pomóc bliskiej osobie, gdy zauważamy coraz bardziej niepokojące objawy? A jak leczyć uzależnienie od pracy, które znacząco obniża jakość życia pracoholika i osób z jego otoczenia?

Dobrze jest przeprowadzić szczerą rozmowę, zwracając uwagę na istnienie problemu i delikatnie proponując możliwość wizyty u specjalisty. Podczas spotkania z psychologiem przeprowadzana jest dokładna diagnostyka, która ma na celu określenie zakresu problemu, jego przyczyn oraz możliwych sposobów leczenia. Psycholog – w zależności od potrzeb pacjenta – przeprowadza odpowiednie badania, rozmawia z pacjentem i/lub jego rodziną, a następnie decyduje, jak leczyć, aby terapia przyniosła długotrwałe efekty.

Jak bronić się przed uzależnieniem?

Czy można ochronić się przed rozwojem pracoholizmu? Z pewnością możliwe jest unikanie pewnych zachowań, które mogą wpływać na rozwój pracoholizmu. Co możesz zrobić? Wskazane jest ograniczenie czasu spędzanego w pracy. Mądrze jest ustalić granicę w wysokości 50 godzin tygodniowo, maksymalnie spędzonych w pracy. Innym zdrowym zachowaniem jest delegowanie zadań, nawet jeśli jesteśmy przekonani, że potrafimy wykonać daną pracę lepiej niż ktokolwiek inny.  Warto jest planować czas spędzony tylko i wyłącznie z rodziną. Podczas takich spotkań rodzinnych, wyznaczyć granice dotyczące spraw zawodowych. Możesz zadać sobie kilka pytań. Czy powinienem mieć telefon służbowy poza pracą? Czy powinienem wyłączyć powiadomienia mailowe po wyjściu z pracy? Zwłaszcza jeśli pojawiają się oznaki niechęci ze strony bliskich osób lub oznaki, że spędzasz zbyt dużo czasu w pracy, przeanalizuj swoje zachowanie. Aby obiektywnie ocenić własne zachowanie, warto mieć plan w którym przeznaczamy czas na pracę, odpoczynek, relaks i rodzinę.